Polacy w obliczu zmiany

Polacy w obliczu zmiany spowodowanej ograniczeniami, wywołanymi przez COVID-19

Wyniki badania, pokazującego, w jaki sposób Polacy przeszli przez proces zmiany osobistej i zawodowej w okresie ograniczeń, spowodowanych pandemią COVID-19.

Zielony i niebieski są głównymi deklarowanymi kolorami zmiany

Interpretując kolory, z jakimi badanym Polakom kojarzyła się zmiana, należy sięgnąć do znaczeń i stanów, reprezentujących poszczególne barwy. Już w starożytności Egipcjanie i Chińczycy łączyli wpływ kolorów z ideą uzdrawiania, wzbudzania pewnych stanów świadomości lub emocji. Kolory w istocie są czymś więcej niż zjawiskiem optycznym, a wszystkie barwy mają własne znaczenie.

Zielony to kolor wzrostu, odnowy i odrodzenia. Bezpośrednio wiąże się ze zdrowiem, naturą, świeżością i spokojem. Pomaga w rozwiązywaniu problemów i promuje wolność, dlatego naturalnie skojarzył się respondentom z procesem zmian życiowych. Aż 30% badanych wskazało go jako główny kolor zmiany. Dużą ilość wskazań uzyskał również niebieski – 21%, będący obietnicą zapanowania harmonii w życiu, płynącej z poczucia pewności i zaufania. Wybierając ten kolor Polacy kierowali się obietnicą przyszłości, jaką potencjalna transformacja sposobu funkcjonowania miałaby im przynieść. Dla wielu osób zmiana łączy się z poczuciem niepewności i tym, co jeszcze nieznane. Wówczas przyspiesza tętno i zwiększa się czujność, a ten stan odzwierciedla kolor czerwony. Na uwagę zasługuje liczba jego wskazań – 14%. Równie mocne zabarwienie emocjonalne ma kolor żółty. Wprawdzie symbolizuje radość, optymizm czy ekstazę, ale mocno stymuluje i jest kolorem sprzecznych emocji. Pomarańczowy jest związany z transformacją i buddyzmem., sprzyja pozytywnym emocjom na pograniczu optymizmu i ciekawości. 5% respondentów zmiana nie kojarzy się z żadnym kolorem.

67% Polaków ma pozytywne skojarzenia na myśl o zmianie

Źródeł pozytywnych skojarzeń ze zmianą należy upatrywać w ostatnich kilkudziesięciu latach transformacji społeczno-polityczno-gospodarczej, jaka miała miejsce w Polsce (wstąpienie do NATO oraz Unii Europejskiej i wymierne korzyści, jakie z tego powodu odnieśli Polacy), a także w dalekiej historii ludzkiej cywilizacji.

Na przestrzeni dziejów choćby naród chiński wyróżniał się innowacyjnością, co spowodowało wprowadzenie na światową skalę wielu ważnych wynalazków. U źródeł takiego stanu rzeczy leży m.in. filozofia Dalekiego Wschodu, w której na pierwszy plan wysuwają się pragmatyzm oraz kreatywna energia. Słowo „zmiana” w języku chińskim składa się z dwóch znaków (改变). Pierwszy z nich oznacza niebezpieczeństwo lub zagrożenie, drugi natomiast to początek nowej drogi lub szansa. Sama zmiana to coś w gruncie rzeczy pozytywnego, przejście od zagrożeń do szansy, od koncentracji na przeszłości do aktywnego kształtowania naszej przyszłości i kojarzy się bardzo pozytywnie lub pozytywnie aż 67% polskich respondentów.

Zmiana dla badanych Polaków to głównie szansa, ciekawość i rozwój

Patrząc na określenia, jakie przychodzą badanym na myśl o zmianie, widzimy, że upatrują oni w zmianie przede wszystkim szansy na lepszą przyszłość (109 wskazań). Podchodzą do tego zjawiska z dużą ciekawością i oczekują rozwoju (odpowiednio 92 i 90 deklaracji). Mimo, iż rodzi ona obawę oraz wywołuje stan czujności i strachu przed czymś nieznanym, deklarują, że jest ona nieodłączną częścią życia i dlatego ją akceptują. Proces ten pochłania mnóstwo energii, zużywanej do uporania się z emocjami (niejednokrotnie skrajnymi, takimi jak zaskoczenie, radość, zagrożenie, smutek), co naturalnie powoduje zmęczenie.

Okres ograniczeń wywołanych COVID-19 zmienił funkcjonowanie 81% Polaków

Aż blisko 81% badanych zadeklarowało, że okres ograniczeń, wywołanych pandemią COVID-19, zmienił ich sposób codziennego funkcjonowania. Nieco ponad 6% respondentów wahało się przy próbie jednoznacznej deklaracji. Tylko niewielu wskazało, że nie wywarł on żadnej zmiany. Od czasów transformacji ustrojowej i gospodarczej, była to najwyraźniejsza zmiana w sposobie funkcjonowania, która dotknęła tak znaczącą część społeczeństwa.

Główne obszary życia które zmienił okres ograniczeń

Sposób wykonywania pracy, ograniczenie kontaktów, zachwianie poczucia bezpieczeństwa i zmiana w systemie wartości to główne obszary w których zdaniem respondentów dokonała się najbardziej znacząca dla nich zmiana zmiana.

Praca

Nagłe przejście na zdalny tryb pracy wymusił wygospodarowanie przestrzeni biurowej w mieszkaniach oraz niemal wyłączny kontakt z współpracownikami i klientami za pomocą połączeń online lub telefonicznych. Największym wyzwaniem okazała się reorganizacja trybu pracy w obszarze zarzadzania efektywnością swoją i pracowników. Brak określenia reguł wywołał u wielu osób poczucie niepewności w kwestii czuwania na stanowisku pracy i bycia dostępnym. Wprawdzie część badanych deklarowała, że ich praca jest efektywniejsza i szybciej wykonują swoje obowiązki, kończąc wyznaczone zadania przed czasem, to poczucie, że przełożony mógłby pomyśleć, że nie pracują było niezwykle męczące. Zmiana szczególnie dotknęła relacji współpracowniczych. Całość sprawiła, że relacyjny tryb pracy wielu firm zmienił się na analityczny.

Dla wielu respondentów kwestia posiadania pracy stanęła pod znakiem zapytania. Część z nich straciła zatrudnienie, część musiała zawiesić swoją działalność, a Ci, którzy pracę posiadali, wyrażali obawę o przyszłość. Najdotkliwiej zmianę w obszarze pracy odczuli przedsiębiorcy i właściciele firm. Stanęli oni przed całą serią dylematów i koniecznością wdrożenia radykalnych działań, tj. zwolnień pracowników, całkowitej reorganizacji pracy, zmiany portfolio produktów i usług czy nawet zawieszeniu działalności. Dla mniejszości respondentów okres ograniczeń był bodźcem do rozważanej wcześniej zmiany pracy lub przearanżowaniu sposobu jej wykonywania, w celu zwiększenia efektywności lub też wprowadzenia równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

Funkcjonowanie

Zamknięcie przestrzeni publicznych, biur oraz ograniczenie dostępu do instytucji równie mocno dały się respondentom we znaki. Pozytywny wymiar miała oszczędność czasu i pieniędzy związanych z brakiem konieczności dojazdów do pracy, a także brak konieczności pieczołowitych przygotowań (sposób ubrania, makijaż, itp.). Nie występowanie nieoczekiwanych zdarzeń związanych z przemieszczaniem się oraz spadek tempa życia sprawiły, że Polacy lepiej organizowali swój dzień co było źródłem ich wewnętrznego spokoju.

Napięcie jednak wprowadzała konieczność wdrożenie nowych sposobów komunikacji i załatwiania spraw. Brak mocy sprawczej w kontakcie z nie do końca gotowymi na funkcjonowanie w nowej rzeczywistości instytucjami budził poczucie frustracji. Pojawił się także nowy wysiłek organizacji przestrzeni domowej. Mieszkanie stało się centrum życia – biuro, szkoła, przedszkole, klub fitness, miejsce rozrywki, gastronomii i odpoczynku. To co gross osób doceniła to skupienie na teraźniejszości i życie nią – zamiast życia odległą przyszłością.

Relacje

Szczególnie dotkliwy dla badanych był deficyt kontaktów społecznych, konieczny do prawidłowego funkcjonowania. Natomiast niezwykle docenianym stał się fakt wzmocnienia relacji rodzinnych i dostrzegania rzeczy, które dotychczas umykały w dotychczasowym pędzie życiowym. Wielu zmieniło podejście do ludzi i do relacji z nimi.

Samopoczucie

Pandemia radykalnie zachwiała poczuciem bezpieczeństwa u respondentów. Większość z nich jeszcze nie zaznała tak intensywnego stanu niepokoju w swoim życiu. W konsekwencji respondenci wskazywali, że stali się dużo bardziej ostrożni: nie tylko w wymiarze ochrony zdrowia czy finansów, ale i w kwestii podejmowania decyzji. Rezultatem było poczucie braku zaufania. Dla wielu był to czas autorefleksji i wzmożonej troski o najbliższych.

Zakupy

Większość badanych zmieniła swoje zwyczaje zakupowe, wprowadzając większą racjonalność. Nastąpiło ograniczenie wydatków na tzw. zachcianki i potrzeby wyższego rzędu. Respondenci zmniejszyli częstotliwość robienia zakupów, bardziej je planowali i dokonywali zakupów online (dostawa do domu lub odbiór w sklepie). Jednocześnie zadeklarowali, że znacząco wzrosła ich wiedza i umiejętności w tym obszarze.

Wartości

W badaniu wielokrotnie pojawiły się odpowiedzi wyrażające to, że respondenci uświadomi sobie, co tak naprawdę w życiu jest ważne. Podkreślali, że zaczęli doceniać to, co mają, bardziej z tego korzystać i autentycznie cieszyć się tym. Refleksji towarzyszyło zwolnienie tempa życia i większa dbałość o siebie. Pojawił się większy szacunek dla czasu i ludzi.

Samorealizacja i aktywność fizyczna

Badani Polacy podkreślali, że w okresie ograniczeń mieli więcej czasu dla siebie, co rozciągnęło przestrzeń czasową, ale także pozwoliło zastanowić się, co im sprawia przyjemność. To pobudziło kreatywność, wyrażoną realizacją nowych pomysłów i pasji. Część respondentów zaczęła malować obrazy, sięgać częściej po książki, kreatywnie gotować czy też przygotowywać własnoręcznie kosmetyki lub oddała się innym formom rzemiosła – tak zapomnianym ostatnimi czasy.

Paradoksalnie: zamknięcie siłowni i klubów fitness większości badanych wyszedł na dobre. Zadeklarowali, że zaobserwowali u siebie większą dyscyplinę regularnych ćwiczeń fizycznych, korzystając z treningów dostępnych na kanale YouTube. Większa cześć z nich stała się zwolennikami ćwiczeń w domu ze względy na rezultaty, które osiągnęli. Inni udawali się na świeże powietrze, w miejsca oddalone od innych ludzi i tam biegali, ćwiczyli lub też jeździli na rowerze. Zdecydowanie mniej pojawiło się głosów, mówiących o utracie formy fizycznej i niekorzystnym zwiększeniu wagi.

Finanse i przetrwanie

Paradoksalnie ankietowani rzadko wskazywali na wymiar finansowy jako istotny wymiar, w którym nastąpiły zmiany. Część z osób skorzystała z pomocy państwa, rodziny lub znajomych przy jednoczesnym radykalnym ograniczeniu wydatków, będących także pokłosiem braku konieczności dojazdów oraz zamknięcia miejsc sprzyjających nadmiernej konsumpcji (zakupy impulsywne w sklepach, restauracje, kawiarnie, kina). Zauważalna w odpowiedziach jest także tzw. wzajemna pomoc i pomoc sąsiedzka oraz kreatywność stojąca za wzmożonym bodźcem potrzeby przetrwania wywoływanym przez „gadzi mózg” (to najstarsza i najbardziej rozwinięta część mózgu, najsilniej kształtująca proces podejmowania decyzji).

Niepokój o finanse i przyszłość wyrazili w obszarze samopoczucia. Był on tym silniejszy, im narastała świadomość o jedynie czasowej lub jednorazowej pomocy państwa. Badani często wyrażani obawy, że z prawdziwym problemem przyjdzie się im mierzyć się za pół roku, kiedy będą doświadczali braku pracy i przychodów – przy zaniechaniu pomocy ze strony instytucji państwowych.

Higiena i zdrowie

Wprawdzie większość respondentów zaczęła nosić maseczki, bardziej dbać o higienę rąk oraz stosować preparaty dezynfekujące powierzchnie, to ta zmiana była bardzo rzadko wskazywana, co może świadczyć o niskim wysiłku przy jej wdrożeniu. Zwiększyła się koncentracja na zdrowym trybie życia oraz wydłużył czas, przeznaczany na sen. Jednak cena produktów ekologicznych oraz nerwowość i poczucie niepewności, zaburzające spokojny i nieprzerwany sen, wywołane okresem ograniczeń mogły sprawić, że niewielu respondentów zauważyło zmianę w tym obszarze.

Ewolucja ważności potrzeb w dół Piramidy Maslowa w okresie pandemii

Piramida Maslowa jest odzwierciedleniem sekwencji potrzeb, od najbardziej podstawowych do potrzeb wyższego poziomu, które aktywizują się dopiero po zaspokojeniu niższych. Według Maslowa najbardziej podstawowe poziomy potrzeb muszą być zaspokojone w pierwszej kolejności. Dopiero później może wystąpić pragnienie zaspokojenia kolejnych poziomów potrzeb. Na najwyższym poziomie jest potrzeba samorealizacji. W ostatnich latach rosnącego dobrobytu Polacy byli skupieni na wypełnianiu potrzeb wyższego rzędu. Okres pandemii zachwiał tym układem i sprawił, że potrzeba bezpieczeństwa, braku napięcia, zapewniania wyżywienia i relacji stały się znów istotne, a Polacy wypełnianiu ich zaczęli poświęcać więcej czasu.

Zmiana w obszarze pracy zdalnej okazała się znacząca

Dla 40% badanych konieczność pracy zdalnej z domu była najbardziej znacząca zmianą. Taki model pracy był Polakom dotychczas stosunkowo obcy, rzadko praktykowany, ponadto funkcjonowało bardzo ograniczone przyzwolenie na niego ze strony pracodawców. Początkowo praca zdalna spotkała się z entuzjazmem, spowodowanym brakiem konieczności dojazdów do pracy oraz oszczędnością czasu, pieniędzy, większą ilością czasu na sen oraz uniknięciem rytuału przygotowań. Jednak brak wypracowanych przez pracodawców standardów i zasad wywołał poczucie niepewności, dyskomfortu oraz idący za tym niepokój i przemęczenie. Dla 19% respondentów najistotniejsza zmiana dokonała się w obszarze funkcjonowania. Była związana z koniecznością organizacji przestrzeni domowej, czasu oraz sposobu komunikacji i załatwiana codziennych spraw. Badani mocno odczuli konieczność ograniczenia kontaktów społecznych, przy jednoczesnym wzmocnieniu relacji rodzinnych.

Tylko 38% badanych spontanicznie dostrzegło wyraźne etapy przejścia przez zmianę

Etapy przechodzenia przez zmianę są teoretycznym uporządkowaniem emocji towarzyszących przechodzeniu przez proces zmiany. Dla większości osób naturalnie przenikają się i trudno jest je wyodrębnić i rozgraniczyć. 38,4% respondentów zaobserwowało u siebie takie etapy. Spośród nich większość zadeklarowała przejście przez cztery etapy, a 12% wszystkich osób dostrzegło dokonanie się zmiany w pięciu fazach.

Przejście od etapu strachu i zaskoczenia do etapu akceptacji, dostosowania i zaangażowania

W pierwszym stadium procesu zmiany dominowało rozproszenie emocji. Na plan pierwszy wysunął się strach, niepewność, zaskoczenie i niedowierzanie. Na nową sytuację pełną chaosu informacyjnego i organizacyjnego respondenci zareagowali zarówno analizą sytuacji, oporem, jak i podporządkowaniem – akceptacją. W drugim etapie coraz więcej osób deklarowało poświęcenie czasu analizie sytuacji i rozpoznaniu otoczenia. Ponad trzykrotnie wzrosła ilość osób, które weszły w etap eksperymentowania oraz akceptacji nowej sytuacji. Następnie, wzrosła znacząco liczba osób które zaakceptowało zmianę i zaangażowało się w nową rzeczywistość. Blisko co piąty respondent próbował nadal odnaleźć się, próbując nowych sposobów działania. Ostatnie dwa etapy zdominowała akceptacja sytuacji, dostosowanie i pełne zaangażowanie. Zmiana dla większości osób stała się nową rzeczywistością, w której zaczęli funkcjonować.

Większość zaobserwowała przejście przez etapy eksperymentowania i zaangażowania

Systematyzacja wiedzy respondentów o modelu procesu zmiany i jego poszczególnych etapach sprawiła uporządkowanie myśli i dwukrotnie zwiększyła liczbę osób deklarujących przejście przez proces zmian.

W których tygodniach Polacy przechodzili przez poszczególne etapy zmiany?

Wejście w proces zmiany nastąpił w drugim tygodniu marca i był nagłym zjawiskiem. Charakteryzowała się zaprzeczeniem zaistniałej sytuacji i niedowierzaniem. W kolejnych tygodniach nowa sytuacja dotykała coraz większą liczbę respondentów, którzy stosunkowo szybko weszli w fazę eksperymentowania. Część badanych nie przeszła dogłębnie przez etap zaprzeczenia i oporu co może skutkować wystąpieniem intensywniejszych objawów tych etapów u większej ilości osób.

Druga połowa kwietnia była kluczowa dla przełomu przechodzenia przez proces zmiany. Nastąpiło wygaszenie zaprzeczenia i oporu i przejście w fazę eksperymentowania i zaangażowania. W drugiej połowie czerwca zmiana stała się już nową rzeczywistością dla niemal wszystkich badanych. Patrząc na sposób przejścia przez zmianę istnieją obawy, że wielu osobom została ona narzucona przy braku jej przepracowania. Na poziomie deklaratywnym Polacy dostosowali się do niej, ale jej nie przyjęli (akceptacja warunkowa), co może skutkować konsekwencjami przy ewentualnej drugiej fali wprowadzania ograniczeń wynikających z ewolucji pandemii COVID-19.

Od braku wiary i kwestionowania do odkrycia lepszych możliwości funkcjonowania

Zmiana podczas COVID-19 objawiała się głównie poczuciem szansy, ciekawości i obawy

Spadek pozytywnych skojarzeń ze zmianą w wyniku okresu ograniczeń

Blisko co piąta osoba pozostawała bez wsparcia w czasie pandemii COVID-19

Przeprowadzone badanie pozwoliło przyjrzeć się postrzeganiu przez Polaków zjawiska zmiany oraz sposobom, w jaki przechodzi przez okres trudnej zmiany w funkcjonowaniu podczas pandemii COVID-19. Jednocześnie posłużyło do opracowania programu działań doradczych, mających na celu zniwelowanie jej niepożądanych skutków oraz przygotowanie firm i pracowników na proces trudnych zmian w przyszłości.

Program dla firm

Wychodząc naprzeciw potrzebom pracowników, kierowników, przedsiębiorców i właścicieli firm konsultanci OSKAR&CO opracowali dedykowany program zwiększający efektywność przejścia przez okres zmian, a także kreatywnie wspierający odbudowę kondycji firm oraz poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji z pracy pracowników.